Pierwszy referat pt. „Troska Kościoła o małżeństwo i rodzinę w świetle lineamenta XIV Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów” wygłosił ks. Przemysław Drąg, dyrektor Krajowego Ośrodka Duszpasterstwa Rodzin. Punktem wyjścia było pytanie o sposób, w jaki lineamenta mówią i o małżeństwie, i o rodzinie. Małżeństwo to spotkanie mężczyzny i kobiety, którzy powołani przez Boga z miłości i do miłości, budują komunię osób. Przez Chrystusa spotkanie to podniesione zostało do rangi sakramentu. Małżeństwo ma stawać się miejscem daru z siebie. Młodzi często boją się zaangażować, boją stać się darem; nie wierzą w moc sakramentu. Łaska Boża sprawia, że możliwe jest budowanie wspólnoty. Wzrastająca liczba wolnych związków i konkubinatów oraz dzieci rodzących się poza małżeństwem, fatalne wskaźniki demograficzne, są wyzwaniem dla katechezy przedmałżeńskiej. Polska praktyka przygotowań do małżeństwa to ewenement w skali światowej. Można dyskutować o jakości tych katechez, są one jednak okazją do ewangelizacji. Lineamenta podkreślają, iż zadaniem Kościoła jest „towarzyszenie” małżeństwom. Wielu małżonków pragnie mieć stałego spowiednika, jednak wielu kapłanów obawia się zagadnień życia rodzinnego czy seksualnego.

Także związki niesakramentalne są formą rodziny. Lineamenta zapraszają do dialogu z tymi rodzinami. Problemem jest zwiększająca się akceptacja społeczna dla kohabitacji. Często nawet pobożni rodzice sugerują dzieciom wspólne zamieszkanie przed ślubem. Także osoby porzucone wymagają bliskości Kościoła. To, co w Polsce się udaje, to Wspólnoty Trudnych Małżeństw „Sychar”. Ludzie w nie zaangażowani dają świadectwo odkrywania wiary i Eucharystii, nawet wtedy, gdy nie mogą przystąpić do spowiedzi i Komunii św. W końcowej części wystąpienia ks. Drąg podkreślił, że potrzeba wracać do raju, czyli do biblijnego obrazu małżeństwa i rodziny oraz do teologii ciała św. Jana Pawła II.

Aspekt psychologiczny

Drugim wykładem było wystąpienie prof. Marii Braun-Gałkowskiej pt. „Poradnictwo małżeńsko-rodzinne – aspekt psychologiczny”. Kryzys rodziny oznacza cierpienie małżonków, ich dzieci, bliskich. Jednym ze sposobów pomocy jest porada, która jest spotkaniem dwóch osób: doradcy i szukającego pomocy. Są porady przyjacielskie i profesjonalne. Celem porady może być rozwiązywanie spraw praktycznych, pocieszanie, uspokajanie, pouczanie, informowanie oraz pomoc w rozwoju i doskonaleniu się. Najistotniejszy dla duszpasterzy jest ten ostatni typ doradzania.

Pierwszym konstytutywnym elementem porady jest osoba szukająca rady, która ma nadzieję na pozytywną zmianę. Koniecznym elementem porady jest także przygotowany teoretycznie i posiadający umiejętności praktyczne doradca. Doradzanie wymaga wiedzy teologicznej, psychologicznej, socjologicznej oraz umiejętności kontaktu, delikatności, życzliwości, cierpliwości i empatii. Istotna jest także relacja między doradcą a szukającym porady. Język komunikacji musi być zrozumiały, nie może wykluczać i odtrącać. Etapami porady są: wyżalenie się, rozpatrzenie się w sytuacji i poszukiwanie dróg wyjścia. Podczas kolejnego spotkania potrzebna jest ocena rezultatu porady.

Temat porady można sprowadzić do pytania jaka rodzina jest prawidłowa? Wśród podnoszonych kwestii są np. konflikty międzypokoleniowe, umiejętność komunikacji, błędy w relacjach wychowawczych, przebaczanie, choroba, żałoba, alkoholizm i przemoc. Niejednokrotnie trzeba kogoś skierować do specjalisty.

W dyskusji zwrócono m.in. uwagę na problem języka, który może być negatywny lub pozytywny. Podkreślono wagę duszpasterstwa związków niesakramentalnych. Pytano także o polskie inicjatywy towarzyszenia młodym małżonkom, takie jak randka małżeńska, wieczory dla zakochanych, rekolekcje dla małżonków, świętowanie jubileuszy małżeńskich. Potrzeba przejścia od akcji do formacji wymaga pracy indywidualnej, duszpasterstwa małych grup i odkrycia Pisma Świętego. Zauważono, że małżeństwa modlące się i rozwijające życie duchowe bardzo rzadko się rozwodzą.

Praktyka poradnictwa

Trzeci wykład pt. „Kościelna wizja i praktyka poradnictwa małżeńsko-rodzinnego” wygłosił ks. Mirosław Brzeziński. Poradnictwo rodzinne ma prowadzić małżonków do świętości, czyli szczęścia, zbawienia. Prelegent zwrócił uwagę, iż mocno koncentrujemy się na małżeństwach w kryzysie, a mamy służyć pomocą wszystkim małżonkom. Poradnictwo rodzinne pomaga w urzeczywistnianiu głoszonej przez Kościół prawdy o małżeństwie i rodzinie. Temu celowi służą działania duszpasterzy, doradców życia rodzinnego i spowiedników. Pomocą służą dokumenty Kościoła, których trudny język trzeba umiejętnie przekładać na zrozumiały dla wiernych.

Wyróżnia się trzy etapy przygotowania do małżeństwa: dalszy, bliższy i bezpośredni. Etap ostatni powinien mieć charakter katechumenatu. Narzeczeni muszą być wprowadzani w celebrowane misteria, tak aby byli świadomi tego, co przyjmują i czego udzielają – sakramentu małżeństwa. Stąd postulat, by przygotowanie do małżeństwa rozciągnąć w czasie.

Poradnictwo rodzinne powinno być kompetentne i prowadzone we współpracy ze świeckimi. Dla przykładu: duchowny nie powinien uczyć rozpoznawania okresów płodności, tu konieczne jest świadectwo i kompetencja świeckich, którzy nauczają w imieniu Kościoła i głoszą naukę Kościoła. Naturalne Planowanie Rodziny dziś to nowoczesne metody diagnostyczne, opierające się na wiedzy medycznej, pomocne w określeniu płodności konkretnej pary małżeńskiej. Duszpasterz powinien odpowiedzieć na stawiane pytania, np. dlaczego nie można stosować antykoncepcji, czy na czym polega zło in vitro. Nie wystarczy mówić, że to jest grzech czy tak naucza Kościół.

W praktyce duszpasterskiej ważne jest rozróżnienie między oceną sytuacji i oceną człowieka. Chrystus w spotkaniu z kobietą cudzołożną osądza sytuację, nie osobę. Stąd postulat delikatności i wyczucia wypowiedzi, gdy dotyka się spraw osobistych i intymnych. Jezus Chrystus – pierwszy duszpasterz rodzin – nauczał dorosłych i błogosławił dzieci. W duszpasterstwie czynimy odwrotnie: błogosławimy dorosłych, nauczając dzieci i młodzież. Przygotowanie do małżeństwa w formie katechumenatu daje możliwość katechezy dorosłych. Jubileusze małżeńskie, chrzest dzieci, pierwsza spowiedź i Komunia św. dają okazję do kontynuowania nauczania po ślubie.

Pierwszym odpowiedzialnym za nauczanie w Kościele jest biskup diecezjalny, który działa przez konkretne osoby i struktury, czyli w omawianej kwestii przez duszpasterstwo rodzin. Duszpasterze są zaproszeni do towarzyszenia rodzinom, by żyły one pięknem ich powołania. Duchownymi powinni być ekspertami w dziedzinie życia duchowego, co dotyczy także życia małżeńskiego.

Poradnictwo w diecezji

O stanie aktualnym i perspektywach poradnictwa małżeńskiego w archidiecezji lubelskiej mówił ks. Łukasz Pyda. W 28 dekanatach i 270 parafiach istnieje 90 poradni życia rodzinnego i 111 doradców. Istnieją też dwa ośrodki specjalistyczne: jeden przy ul. Staszica w Lublinie, drugi – prowadzony przez państwo Zarembów – w Świdniku. Ośrodki te prowadzą szeroko i integralnie rozumiane poradnictwo rodzinne oraz tzw. weekendową formę przygotowania do małżeństwa, która choć niedoskonała, staje koniecznością. Ośrodków integralnej pomocy powinno być więcej, by księża mogli odsyłać do nich wiernych potrzebujących pomocy.

Poradnie działają w archidiecezji od 50 lat. Jest wiele dobrych przykładów współpracy, zdarzają się i stereotypy. Większość doradców ma wykształcenie pedagogiczne bądź psychologiczne. Absolwentów Archidiecezjalnego Studium Życia Rodzinnego jest ok. 700, doradców kształci także KUL. Wśród 111 czynnych doradców ponad 100 ma 30-50 lat, w 90% to kobiety. Warto aktywizować panów, którzy będą świadczyć, że mężczyzna może zagadnienia rodzinne rozumieć i przeżywać po chrześcijańsku.

Problemy poruszane w poradniach to m.in.: emigracja zarobkowa, rozwody, eutanazja, aborcja, in vitro, homoseksualizm, pornografia, uzależnienia (alkoholizm, narkomania, hazard). Poradnie życia rodzinnego są mocno związane z konfesjonałem i kancelarią parafialną. Mamy sieć poradni, kadrę specjalistów, świadomość wyzwań i poczucie odpowiedzialności za rodzinę. Mamy także możliwości działania, by rodzina stała się tym, czym jest.