Pielgrzymując w tym roku po Europie, znalazłam się też w Szwajcarii i ku mojemu ogromnemu zaskoczeniu okazało się, że ten kraj kojarzy się nam tylko z serem, dobrą czekoladą... Tadeuszem Kościuszką (w tle)... Nawet afisze informujące w Genewie o Muzeum Antoniego Patka nic ludziom nie mówiły.
Postanowiłam więc przybliżyć ten kraj, tak ważny dla nas Polaków, by odwiedzając coraz częściej sanktuarium maryjne w Einsiedeln, znać nie tylko historię tego miejsca, ale znać przede wszystkim rolę Szwajcarii, jaką odegrała w czasach naszej walki o niepodległość.
Bogata jest historia polsko-szwajcarskich stosunków i imponująca lista Polaków, którzy w tym kraju osiągnęli i nadal osiągają sukcesy. Związki Polski ze Szwajcarią sięgają XV wieku i utrzymują się przez wszystkie stulecia do dnia dzisiejszego włącznie. Pierwszy kontakt z tym państwem miał miejsce w czasie soboru w Konstancji, na który zjechał abp Mikołaj Trąba i biskup poznański Andrzej Łasarz, a także rektor Akademii Krakowskiej Paweł Włodkowic. Potem był sobór w Bazylei, w którym również uczestniczyli Polacy.
Kiedy w XVI wieku zasłynął w Bazylei uniwersytet, jako najlepszy w Europie nie brakło na nim profesorów z Akademii Krakowskiej, na którym funkcje dziekana i rektora pełnił wielokrotnie Marcin Chmielewski, profesor logiki i medycyny. Przybywała tu również młodzież z Polski, by zdobywać wiedzę. Zjechał tu również nasz reformator renesansowy Andrzej Frycz Modrzewski na dysputy z działającym tu wówczas wielkim Erazmem z Roterdamu. Należy zaraz dodać, że w Bazylei ukazało się pierwsze pełne wydanie dzieł Frycza Modrzewskiego.
Innym Polakiem, który rozsławił Szwajcarię a tym samym i nasz kraj był Antoni Patek, zegarmistrz (w czasie naszego pobytu w Genewie z dumą patrzyłam na ogromne afisze reklamujące Muzeum A. Patka), który przybył tu po powstaniu listopadowym (1830 r.). Jego inwencja, dokładność i sumienność spowodowała, że jego zegarki cieszą się po dziś dzień najwyższym uznaniem w świecie i są kupowane przez głowy koronowane i inne osobistości świata. Szkoda, że mówiąc o punktualności szwajcarskich zegarków, nie wiemy, że nam ją również zawdzięczają. Lozanna to kolejne miasto uniwersyteckie ze śladami naszych rodaków. Na budynku tamtejszego uniwersytetu widnieje tablica upamiętniająca stanowisko profesora naszego wielkiego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza.
W Szwajcarii przebywał drugi nasz narodowy wieszcz Juliusz Słowacki (1832-36). Tu ukazały się tłumaczenia jego utworów, otwierając nowy etap w jego życiu. Trzeci nasz wieszcz Zygmunt Krasiński studiował na uniwersytecie w Genewie literaturę i historię. Inny ślad prowadzi nas do Fryburga, także na uniwersytet gdzie wykładał m.in. Józef Kallenbach, który założył na nim katedrę slawistyki z polonistyką na pierwszym miejscu, gdzie zajęcia prowadzili polscy profesorowie.
Wszystko dlatego, że Szwajcaria nie uznała rozbiorów Polski, starając się przyjść z pomocą narodowi polskiemu, życzliwie przyjmując naszych emigrantów, za co Polacy nie pozostali jej dłużni i cieszą się u nich po dziś dzień dużym uznaniem i sympatią.
Rapperswil to szczególne miejsce dla nas Polaków. Kiedy po wielkich naszych powstaniach narodowych, listopadowym (1830) i styczniowym (1863) zaczęli napływać pierwsi Polacy, znalazł się wśród nich hrabia Władysław Plater, któremu zawdzięczamy znajdujące się tam Polskie Muzeum Narodowe. Dzięki niemu Polska nie znikła zupełnie z pamięci innych narodów. Muzeum znajduje się w starym XIII-wiecznym zamku rycerskim wzniesionym na półwyspie nad Jeziorem Zuryskim i ma za sobą już 130-letnią tradycję, związaną ściśle z historią Polski w ostatnich dwóch stuleciach. Historia Muzeum Polskiego w Rapperswilu obejmuje trzy okresy (1870 -1927, 1936-52 oraz od 1975 do chwili obecnej), którego formy działalności były uzależnione od sytuacji politycznej w Polsce. Współpraca ze Szwajcarami zawsze była zgodna z uwagi na wspólne ideały obydwu narodów i taka do dziś pozostaje. W 1868 r., w 100.rocznicę Konfederacji Barskiej, dzięki staraniom hr. Władysława Platera przed muzeum wzniesiono pomnik-kolumnę „Polską Kolumnę Wolności”, zwaną też kolumną barską, która zwieńczona została orłem zrywającym się do lotu. W dwa lata później ten sam hrabia otworzył w repperswilskim zamku muzeum pamiątek historycznych i dzieł sztuki. Początkowo skromna ekspozycja zaczęła się szybko rozrastać dzięki darom emigrantów, zajmując z czasem cały zamek.
W specjalnie urządzonym mauzoleum umieszczono urnę z sercem Tadeusza Kościuszki, które obecnie znajduje się na zamku w Warszawie, gdzie trafiło zaraz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zgodnie z testamentem założyciela, wraz z pozostałymi zbiorami, które w 1927 r. przewieziono do kraju specjalnym pociągiem składającym się z 13 wagonów. Niestety, w czasie II wojny światowej część tych zbiorów uległa zniszczeniu. Po wojnie, kiedy władzę w Polsce objęli komuniści, władze Rapperswilu wymówiły umowę o dzierżawę. W obecnym muzeum prezentowane są związki polsko-szwajcarskie, które mają za sobą długą i ciekawą historię. W ramach stałej ekspozycji można zobaczyć obrazy Chełmońskiego, Brandta, Kossaków, Wyczółkowskiego, Fałata, Boznańskiej... Cenne starodruki Mikołaja Kopernika... Jednym słowem należy i to miejsce uwzględnić na pielgrzymkowym szlaku, by poznać i takie sposoby walki o wolność naszej zniewolonej ojczyzny.
To nie tylko te miejsca, o których trzeba przypominać i nam starym i tym młodym, którzy tak nader łatwo opuszczają czasami polską ziemię. Szwajcaria dla nas Polaków, to również Muzeum Tadeusza Kościuszki w Solothurn (Solurze), Gurzelngasse 12. W tym właśnie domu spędził ostatnie lata swego życia nasz narodowy bohater, walczący o wolność Polski i Stanów Zjednoczonych. Zmarł 15 października 1817 r. w domu zaprzyjaźnionej rodziny Zetnerów, będąc domowym nauczycielem ich córki. Część szczątków naszego bohatera znajduje się na cmentarzu w podsolurskiej miejscowości Zuchwil, natomiast zabalsamowane zwłoki Kościuszki spoczywają w Krakowie na Wawelu.
W chwili wybuchu I wojny światowej czołówkę najwybitniejszych Polaków w Szwajcarii stanowili: Ignacy Jan Paderewski, Henryk Sienkiewicz, Antoni Osuchowski - sławny polski działacz polityczny, historyk Szymon Askenazy, który położył wielkie zasługi jako popularyzator sprawy polskiej, Gabriel Narutowicz i wielu innych. Z inicjatywy H. Sienkiewicza i Ignacego Paderewskiego powstał Komitet Pomocy Ofiarom Wojny, z siedzibą w Vevey oraz Stowarzyszenie „Polska a Wojna”. W okresie międzywojennym w Zurychu prowadził wykłady profesor tej uczelni Gabriel Narutowicz (prezydent Polski z 1922 r.) a także inni uczeni. We Fryburgu miał wykłady prof. Ignacy Mościcki również prezydent Polski (w latach 1929-39), a także prof. Tadeusz Estreicher oraz Józef Kowalewski.
W 1940 r. ma miejsce kolejna fala Polaków, są to żołnierze, których internowano w Wassenn i w Ementalu. Tu również trzeba nadmienić, że Szwajcarskie wspaniałe drogi, to zasługa również Polaków, którzy brali udział przy ich budowie oraz mostów. Dzięki sierżantowi Adamowi Vetulani, profesorowi Uniwersytetu Jagiellońskiego zgodzono się na naukę naszych żołnierzy, z których 111 zdobyło dyplomy akademii technicznych, 53 uniwersyteckie, 10 doktoratów i bardzo dużo otrzymało świadectwa ukończenia szkoły średniej. Kto z nas o tym wie?
Wielu już natomiast wie o niedawno zmarłym dominikaninie o. Józefie Bocheńskim, logiku i filozofie Uniwersytetu Fryburskiego, który był założycielem Polskiej Misji Katolickiej w Msarly na obrzeżach Fryburga. Ale jak Fryburg, to również nasz wielki artysta Józef Mehoffer, który wygrał w tym mieście międzynarodowy konkurs, co stało się wielkim przełomem w jego życiu. Zadaniem tego konkursu było wykonanie witraży do kilku gotyckich okien kolegiaty, uwzględniając postacie Aniołów. Ten cykl zatytułowany „Aniołowie” otworzył Mehofferowi drogę do dalszych sukcesów. Dzieła jego przeszły do historii sztuki sakralnej jako największe osiągnięcia malarza porównywalne z rzeźbami Michała Anioła. W Krakowie można oglądać jego Drogę Krzyżową w kościele Ojców Franciszkanów, witraże na Wawelu. W katedrze łacińskiej we Lwowie. Współpracował z Wyspiańskim przy realizacji polichromii Jana Matejki w kościele Mariackim w Krakowie. Mehoffer uprawiał też grafikę artystyczną, akwarelę, autolitografię, malarstwo sztalugowe, portret kredkowy. Oddzielny dział jego twórczości to grafika użytkowa. Uznany był za mistrza secesyjnej dekoracyjności. Zmarł w 1946 r. w Wadowicach, ale jego ciało spoczywa wraz z innymi wielkimi tej epoki (Kossakiem Juliuszem i Wojciechem, Janem Matejką) na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Na koniec należy też wspomnieć o Barbarze Młynarskiej-Ahrens, należącej do wybitnych osobistości świata kultury, która prowadzi w Szwajcarii Klub Literacki dla Inteligencji Polskiej, gdzie spotykali się najwybitniejsi polscy pisarze, intelektualiści i artyści zapraszani z Polski. Tam wreszcie w ostatnich latach zamieszkał nasz słynny skrzypek Bartłomiej Nizioł, a przed nim wybitny pianista Kristian Zimmerman.
Może ta odrobina wiadomości o naszych rodakach uzmysłowi nam, jak my mało wiemy sami o sobie, więc nic dziwnego, że inni o nas tak często nie pamiętają, szczególnie na arenie międzynarodowej.