W ocenie ETPC, wszystkie państwa członkowskie Rady Europy mają pozytywny obowiązek instytucjonalizacji „stabilnych i zaangażowanych” związków jednopłciowych. Władze krajowe zachowują swobodę wyboru jedynie co do kwestii, czy nazywać je „małżeństwami” czy „związkami partnerskimi”.
Trybunał w Strasburgu odrzucił wszystkie kontrargumenty polskiego rządu uzasadniające brak instytucjonalizacji konkubinatów jednopłciowych, mianowicie ochronę modelu rodziny opartej na związku kobiety i mężczyzny (potwierdzona w art. 18 Konstytucji) oraz sprzeciw większości społeczeństwa (około 60%) wobec formalizacji relacji jednopłciowych. Trybunał stwierdził, że wprowadzenie „małżeństw” czy „związków partnerskich” dla par jednopłciowych w żaden sposób nie zagraża rodzinie.
Reklama
Zaś przeciw większości społeczeństwa, zdaniem Trybunału, nie ma znaczenia. „Trybunał wielokrotnie odmawiał poparcia dla polityk i decyzji, które wyrażały uprzedzenia heteroseksualnej większości wobec homoseksualnej mniejszości. Jednocześnie orzekał, że w świetle art. 14 Konwencji, tradycje, stereotypy i dominujące postawy społeczne w danym kraju nie mogą same w sobie być uznawane za wystarczające usprawiedliwienie dla zróżnicowania traktowania z powodu orientacji seksualnej”– podkreślił ETPC.
Reklama
Wyrok zapadł większością 6 do 1 głosu, przy jednym zdaniu odrębnym polskiego sędziego ETPC prof. Krzysztofa Wojtyczka, który przypomniał, że „życiem rodzinnym” w rozumieniu art. 8 Konwencji są relacje oparte na stabilnym związku kobiety i mężczyzny, a Trybunał nie ma kompetencji do redefinicji tego pojęcia w celu dostosowania ich do współczesnych poglądów.
Reklama
W postępowaniu przed ETPC interweniował Instytut Ordo Iuris w charakterze „amicuscuriae” („przyjaciela sądu”). Instytut przedstawił opinię prawną, w której wskazywał, że,z uwagi na brak konsensusu ustawodawców poszczególnych państw co do statusu związków jednopłciowych, państwa członkowskie Rady Europy powinny zachować swobodę w regulacji tej kwestii, zważywszy, że art. 8 Konwencji nie formułuje wyraźnego obowiązku instytucjonalizacji tego typu relacji.
Wyrok ETPC stanowi kontynuację dotychczasowej linii orzeczniczej z ostatnich lat, w której Trybunał nakazał już instytucjonalizację związków jednopłciowych Włochom, Ukrainie, Rumunii i Rosji. Kierując się zasadą ochrony małżeństwa, żadne z tych państw nie dopuszczało ustawowego uprzywilejowania jakiejkolwiek formy „związków partnerskich”, które odbierałyby małżeństwu jego wyjątkowość. Analogiczne rozstrzygnięcie przeciwko Polsce było zatem tylko kwestią czasu. Trybunał bazuje na założeniu, że „stabilny i zaangażowany” związek jednopłciowy nie różni się niczym istotnym od związku kobiety i mężczyzny, a więc stanowi on formę życia rodzinnego. Taka interpretacja jest nieakceptowalna z punktu widzenia systemowej wykładni art. 8 EKPC, która powinna uwzględniać rozumienie rodziny przyjęte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, czyli opartej na małżeństwie rozumianym, zgodnie z jego tożsamością, jako związek kobiety i mężczyzny oraz zdolnej do płodzenia i wychowywania dzieci. Co istotne, cała Konwencja była pisana w latach 40. ubiegłego wieku, w czasach, gdy żadne państwo na świecie nie przyznawało prawnych przywilejów parom jednopłciowym, czy to w formie „małżeństw”, czy „związków partnerskich”. Rozumienie rodziny było klarowne i oczywiste. Tymczasem Trybunał zupełnie zignorował intencje historycznych twórców Konwencji, kierując się doktryną odczytywania Konwencji jako „żyjącego dokumentu”, nawet wbrew tym intencjom. Zasada ta została wyrażona przez Rzecznika Generalnego TSUE w opinii z 2018 r. do wyroku w sprawie Rumunii. Rzecznik stwierdził w niej, że pojęcia takie jak „współmałżonek” nie mogą być „definitywnie ustalone i hermetyczne, w oderwaniu od przemian społecznych”, a prawo państw członkowskich„powinno jak najszybciej dostosowywać się do realiów społecznych”, gdyż w przeciwnym razie narzucałoby ono „przestarzały punkt widzenia”.
Reklama
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Polski zapewne będzie w praktyce stanowić pretekst dla niektórych posłów zasiadających w parlamencie obecnej kadencji do podjęcia prac nad ustawą instytucjonalizującą związki jednopłciowe.
Reklama
Taka ustawa byłaby jednak w oczywisty sposób niezgodna z art. 18 Konstytucji. W 2013 roku głosowano już w Sejmie nad projektem takiej ustawy (druk Sejmu VII kadencji nr 552), jednak została ona odrzucona po przypomnieniu w debacie przez przedstawiciela ówczesnego Ministerstwa Sprawiedliwości, że „z art. 18 wynika w zasadzie a contrario zakaz takiej instytucjonalizacji związków hetero- i homoseksualnych, które będą zbliżone w swej istocie do małżeństwa (…)”.
Reklama
W świetle Konstytucji, małżeństwojest to trwała wspólnota życiowa kobiety i mężczyzny. Gwarancja instytucjonalna polega na tym, że ustawodawca przez ustrojodawcę został związany zasadami strukturalnymi. Ustrojodawca powiedział mu: jeżeli chcesz wprowadzić relację o takiej intensywności między ludźmi, to ona musi być wprowadzona i uznana przez prawo między kobietą i mężczyzną i musi przybrać formę małżeństwa. To nie jest tylko zabieg legislacyjny. To jest jednoznaczny wybór merytoryczny.
„Dla części posłów obecnego Sejmu wyrok ETPC będzie zapewne pretekstem do przedstawienia projektu ustawy o związkach jednopłciowych. Ustawa taka, w razie ewentualnego uchwalenia, powinna być zawetowana przez prezydenta jako ewidentnie niekonstytucyjna” – wskazał adw. Nikodem Bernaciak, starszy analityk w Centrum Badań i Analiz Instytutu Ordo Iuris.
