W tym nieco skromniejszym z zewnątrz kościele pw. Wniebowzięcia NMP cześć odbiera Matka Boża wyobrażona tam w kilku miejscach: w ołtarzu głównym – w scenie Zaśnięcia i Wniebowzięcia, w kaplicy bocznej Niepokalanego Poczęcia NMP oraz w obrazie Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Książnicka Niepokalana

Do południowej ściany prezbiterium przylega kaplica Matki Bożej Niepokalanej, z wizerunkiem Maryi nazywanej przez niektóre źródła „Książnicką” (Jarosław Tadeusz Leszczyński, „Sanktuaria Diecezji Kieleckiej”, Kielce 2013). Wizerunek to obraz olejny na płótnie wyobrażający Maryję w pełnej postaci, stojącą na globie ziemskim i przydeptującą stopą węża. Z prawej strony zbliża się do Niej anioł. Głowę Matki Bożej otacza wieniec z gwiazd, a dynamicznie przedstawioną postać zdobi posrebrzana sukienka z wytłaczanymi ornamentami kwiatowymi. W tle wizerunku – obłoki i aniołki. Na zasuwie znajduje się obraz św. Józefa.

Kaplica, przykryta od góry kopułą z ośmioma oknami i zamykana kratą, została ufundowana w 1733 r. przez dziedzica Majkowic, Kazimierza z Dębego Dębskiego, miecznika czerskiego. Powstanie ołtarza również datowane jest na połowę XVIII wieku, był on prawdopodobnie zaprojektowany i wykonany wraz z powstaniem kaplicy. Ołtarz wpisany w całą szerokość ściany, został zbudowany w stylu barokowym.

Kaplica została poddana zabiegom konserwatorskim, w 1962 r. zaprojektowano nową polichromię, w 1975 r. rozpoczęto prace malarskie. Ponowne poświęcenie kaplicy miało miejsce 8 grudnia 1975 r.

Połowę XVIII wieku można zatem przyjąć jako początek kultu w książnickim kościele. W dwa lata po fundacji kaplicy, w 1735 r. zostało erygowane Bractwo Niepokalanego Poczęcia NMP (bullą papieża Klemensa XIII). W 1742 r. prepozyt książnicki Krzysztof Dobrzański skłonił fundatora kaplicy do ufundowania prebendy NMP Niepokalanie Poczętej. Bractwo Niepokalanego Poczęcia otrzymało swego kapłana, a Kazimierz Dębski zapisał 6000 zł dla prebendarza i 1000 zł dla kantora i organisty. Kościół otrzymał specjalny odpust na święto Niepokalanego Poczęcia w dniu 8 grudnia, który obchodzony był do lat 50. XX wieku. 24 maja 1818 r. prowincjał dominikanów z Krakowa, o. Damian Dierzkowski wydał dokument erekcyjny potwierdzający Bractwo Różańcowe w Książnicach. Jego inicjatorem był proboszcz z Książnic i kanonik sandomierski, ks. Wincenty Ptaszyński.

Zdaniem Jarosława Leszczyńskiego, o silnym kulcie Matki Bożej Niepokalanej w Książnicach świadczą też kamienne figury ustawione z okazji ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu. Pierwsza została ufundowana w 1904 r. na 50-lecie, zaś drugą, w 100-lecie dogmatu, wystawił Teofil Klimek z rodziną.

Przed obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Umieszczony w prawej stronie arkady tęczy, w bocznym ołtarzu, obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, choć stosunkowo nowy, bo prawdopodobnie z początku XX wieku, cieszy się kultem i szacunkiem książnickich parafian. – Zachowane wota świadczą, że był to kult niemały – mówi ks. kan. Wiesław Baran, proboszcz w Książnicach od 1991 r., i wskazuje np. na wotum w kształcie nogi, zapewne związane z otrzymaną łaską powrotu do zdrowia.

Między złoconymi kolumnami o gładkich trzonach, w polu środkowym nastawy widnieje profilowana złocona rama, w której niszy umieszczony jest stosunkowo niewielki obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, kopia rzymskiego pierwowzoru, zapewne pochodząca z początku XX wieku. Przestrzeń pomiędzy obrazem i ściankami niszy wypełnia złocona dekoracja rzeźbiarska w postaci wici roślinnej z liści i kwiatów róż oraz – ponad obrazem – z aniołkami podtrzymującymi monogram z liter „Maria” pod koroną. Poniżej obrazu wije się wstęga z łacińskim napisem „Mater Dei memento me”. Na zasuwie obrazu umieszczono malowane na płótnie przedstawienie patrona rolników – św. Izydora Oracza.

Prawy ołtarz boczny w książnickim kościele w literaturze naukowej określany jest jako barokowy, pochodzący z końca XVII wieku. Pogląd ten poddaje rewizji dr hab. Andrzej Włodarczyk z Krakowa, opracowujący dokumentację celem konserwacji zabytku. Pisze m.in.: „Wydaje się, że fundację pierwotnego ołtarza należy wiązać z osobą raczej wikarego Piotra Gajskiego (…). Pierwotny ołtarz został zapewne przekształcony dopiero w 2. poł. wieku XVIII, z wykorzystaniem starszych elementów (…). Na obecnym miejscu nastawa znalazła się zapewne dopiero w 2. poł. XIX wieku, po wzniesieniu murowanej nawy kościoła. Na początku wieku XX (1902 r.) w nawie umieszczono kopię rzymskiego obrazu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy”.

Niestety, na konserwację tego ołtarza nie przyznano w tym roku dotacji z Marszałkowskiego Urzędu Małopolskiego (za to parafia otrzymała wsparcie na ołtarz św. Mikołaja, przy którym trwają prace), jednak – jak tłumaczy Ksiądz Proboszcz – książnicka parafia chciałaby odnowić zabytek – ołtarz z obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy – własnymi siłami. – Byłby to dar na rok jubileuszowy Miłosierdzia Bożego i jako wotum parafii z okazji 1050-lecia chrztu Polski, dla chwały Bożej i Najświętszej Maryi Panny. Jest wielkie pragnienie wśród wiernych, aby konserwację ołtarza Matki Bożej Nieustającej Pomocy przeprowadzić – mówi ks. kan. Wiesław Baran. Po zrealizowaniu konserwacji planuje się rekolekcje dla umocnienia kultu.

Proboszcz podkreśla, że Matka Boża jest czczona i kochana w parafii, że chętnie uczęszczane są wszelkie nabożeństwa maryjne, w domach rodzinnych jest oglądana Telewizja TRWAM i słuchane Radio Maryja, a nowożeńcy i rodzice z ochrzczonymi dziećmi zawsze kierują pierwsze kroki do ołtarza Matki Bożej Nieustającej Pomocy. W parafii liczącej 2100 osób jest 7 kół różańcowych. Można postawić pytanie: czy kult Matki Bożej wpłynął na liczne w tej parafii powołania?

Zapewne można zaryzykować taką tezę, bo Książnice wydały wielu kapłanów i osób konsekrowanych, wśród nich są: śp. bp Józef Gurda, bp Kazimierz Gurda – ordynariusz siedlecki, ks. Tomasz Rusiecki – długoletni ojciec duchowny w WSD w Kielcach, a także prof. Henryk Kupiszewski, który był w latach 90. ubiegłego wieku pierwszym polskim ambasadorem przy Stolicy Apostolskiej i przy Zakonie Kawalerów Maltańskich.

Szacowna historia, szacowny zabytek

Książnice należą do najstarszych miejscowości w Polsce, jak pisze w „Księdze uposażeń diecezji krakowskiej” Jan Długosz. Zakłada on, że Judyta, żona Władysława Hermana, podarowała tę miejscowość klasztorowi w Tyńcu w latach 1080-1086. Dziejopis zapisał: „Judyta (…) okazała swą hojność (…) przekazując klasztorowi w Tyńcu Książnice”, a był to dar za poczęcie syna, gdyż Judyta uchodziła za niepłodną. Historycy jednak nie są zgodni, co do tego. Ks. Józef Gurda, autor monografii „Parafia Książnice Wielkie. Zarys dziejów” (Kielce, Współczesna Ambona, 1992) stwierdza wprost: „Książnice zostały oddane opactwu tynieckiemu przez żonę Bolesława Śmiałego i miało to miejsce w 1077 lub 1078 r. (…). Późniejsza tradycja uczyniła tak dlatego, by nie podnosić zasług króla, który dopuścił się zabrodni zabójstwa bp. Stanisława, a po ogłoszeniu go świętym, zakon (tyniecki) wstydzić się musiał założyciela mordercy”.

W archiwaliach parafialnych zanotowana została informacja, według której parafia książnicka powstała ok. r. 1220., a być może Książnice posiadały już nawet w XII wieku drewniany kościół parafialny pw. św. Stefana, który mógł być zbudowany w tamtym czasie, gdy szerzył się kult świętego. W 1484 r. wzniesiony został nowy drewniany kościół. Budowlę wystawił „własnymi środkami i nakładami” pleban Mikołaj z Koprzywnicy. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w 1487 r. został konsekrowany przez Pawła, biskupa krakowskiego. Prepozyt Mikołaj pięknie ozdobił świątynię, fundując liczne wyposażenie, m.in. ołtarz główny ze szkoły Wita Stwosza, dlatego barokowy kościół w Książnicach może się poszczycić jednym z najpiękniejszych gotyckich ołtarzy w diecezji. Wykonany został w 1491 r., prawdopodobnie przez uczniów Wita Stwosza przy udziale samego mistrza. Jest on miniaturą ołtarza w kościele Mariackim w Krakowie.

Nowy kościół przetrwał blisko 200 lat. Na początku XVII wieku miejscowy wikariusz ks. Piotr Gajski zbudował większą świątynię. Mniejsza nawa wraz z kaplicami była murowana, zaś większa, drewniana, została wzniesiona na murowanym fundamencie. Kolejna przebudowa nastąpiła w 1864 r. Części drewniane kościoła zostały zastąpione murami. Świątynia w prawie niezmienionej formie przetrwała do dziś. W 1980 r. dobudowana została murowana dzwonnica.